Οι σπίλοι (ελιές) αποτελούν συναθροίσεις μελανινοκυττάρων (δηλ. των κυττάρων τα οποία περιέχουν μελανίνη) στο δέρμα. Εμφανίζονται είτε με τη μορφή συγγενών σπίλων, οι οποίοι είναι ορατοί κατά τη γέννηση ή στη διάρκεια του πρώτου έτους ζωής, είτε επίκτητων σπίλων οι οποίοι εμφανίζονται αργότερα, κατά την παιδική ηλικία ή τη νεαρή ενήλικη ζωή.
Η κληρονομικότητα καθορίζει τον αριθμό και τη μορφολογία τους, για παράδειγμα συναντώνται σπίλοι επίπεδοι ή θολωτοί, στο χρώμα του δέρματος ή σε αποχρώσεις του καφέ. Ωστόσο, την εμφάνισή τους επηρεάζουν και επιγενετικοί εξωγενείς παράγοντες, όπως η έκθεση στον ήλιο.
Οι συγγενείς σπίλοι, διακρίνονται σε μικρούς, δηλ εκείνους με διάμετρο μικρότερη του 1,5 cm, μεσαίους (από 1,5 έως 10 cm), μεγάλους (από 10 cm έως 20 cm) και γιγαντιαίους (με διάμετρο μεγαλύτερη των 20 cm). Το μέγεθός τους αναλογικά αυξάνει καθώς το παιδί μεγαλώνει οπότε και διευρύνεται η επιφάνεια του δέρματος που καλύπτουν. Κατά τα στάδια ανάπτυξης του παιδιού, οι σπίλοι μπορεί να γίνονται σκουρότεροι ή, ενώ ξεκινούν επίπεδοι και δεν εξέχουν από την επιφάνεια του υπόλοιπου δέρματος αργότερα αποκτούν μυρμηκιώδη επιφάνεια, σαν «κουνουπίδι».
Η πιθανότητα εξαλλαγής των συγγενών σπίλων σε κακόηθες μελάνωμα είναι μεγαλύτερη όσον αφορά μεγάλους και γιγάντιους συγγενείς σπίλους, ενώ είναι πολύ μικρότερη για τους άλλους. Αξίζει ωστόσο να επισημανθεί ότι το μελάνωμα είναι πολύ σπάνιο κατά την παιδική ηλικία. Εάν ωστόσο προκύψει, έχει κακή πρόγνωση.
Η χειρουργική αφαίρεση των μεγάλων και γιγάντιων σπίλων το συντομότερο δυνατό, μειώνει κατά πολύ τον κίνδυνο εμφάνισης μελανώματος, αλλά δεν τον μηδενίζει καθώς υπάρχει πάντα η πιθανότητα εμφάνισης μελανώματος σε άλλη θέση. Επίσης το αισθητικό αποτέλεσμα ενδιαφέρει πάντα όταν σκεφτόμαστε να προχωρήσουμε στην αφαίρεση ενός συγγενούς σπίλου.
Οι επίκτητοι σπίλοι έχουν συνήθως διάμετρο μικρότερη του 1cm και μέχρι την εφηβεία παραμένουν αμετάβλητοι ως προς το χρώμα και το σχήμα. Πολλοί από αυτούς ακολουθούν μια συγκεκριμένη πορεία εξέλιξης. Ξεκινούν ως επίπεδες ανοικτού καφέ/μαύρου χρώματος κηλίδες οι οποίες σιγά σιγά αυξάνουν τη διάμετρό τους. Όταν ολοκληρωθεί αυτή η οριζόντια φάση ανάπτυξης και σταθεροποιηθούν σε μέγεθος, οι σπίλοι επεκτείνονται σε βάθος (αποκτούν ρίζα) οπότε, μετατρέπονται σε θολωτούς. Αυτή είναι η κάθετη φάση ανάπτυξής τους. Πρόκειται επί της ουσίας για μια καλοήθη εξέλιξη της κλινικής τους εικόνας, η οποία δεν μας προβληματίζει ιατρικά.
Η κύρια μέθοδος εξέτασης κι ελέγχου των σπίλων στα παιδιά είναι η κλινική εξέταση με την βοήθεια της δερματοσκόπησης. Σε περιπτώσεις που κρίνεται απαραίτητο, ακολουθεί η χαρτογράφηση. Η δερματοσκόπηση αποτελεί μια χρήσιμη διαγνωστική μέθοδο, η οποία με τη χρήση εξειδικευμένου εξοπλισμού, μεγενθύνει τις μικροσκοπικές λεπτομέρειες του δικτύου μελανίνης του σπίλου και επιτρέπει στον δερματολόγο να διακρίνει τους άτυπους και δυνητικά επικίνδυνους, από τους καλοήθεις σπίλους. Σε περίπτωση που υπάρχει ένας μόνο ή μικρός αριθμός δυνητικά επικίνδυνων (δυσπλαστικών) σπίλων μπορούμε να προχωρήσουμε σε χειρουργική αφαίρεση και ιστολογική εξέταση-βιοψία στη συνέχεια ή να προγραμματίσουμε τακτικούς επανελέγχους προκειμένου έγκαιρα να εντοπίσουμε τυχόν αλλαγές. Όταν όμως οι δυσπλαστικοί σπίλοι είναι πολυάριθμοι, η χειρουργική αφαίρεση όλων είναι μια εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση, οπότε συνιστούμε χαρτογράφηση.
Η χαρτογράφηση των σπίλων αποτελεί εξειδικευμένη εξεταστική μέθοδο κατά την οποία με τη βοήθεια ειδικού εξοπλισμού και με πρότυπο λογισμικό σε ηλεκτρονικό υπολογιστή αποτυπώνεται η θέση επακριβώς στο σώμα και η δερματοσκοπική εικόνα κάθε ενός σπίλου. Με επανελέγχους σε τακτά χρονικά διαστήματα, διαπιστώνονται τυχόν αλλαγές σε σπίλους που έχουμε εντοπίσει ως δυνητικά επικίνδυνους.
Ως «ύποπτος» σπίλος θεωρείται:
- ο πολύ σκούρου χρώματος, ειδικότερα εάν εντοπίζεται στις παλάμες και τα πέλματα (σε θέσεις με διαρκή τριβή)
- ο σπίλος με σημαντική ανομοιομορφία στο σχήμα του. Επί παραδείγματι, να έχει προεξοχές στο σχήμα του σαν ψευδοπόδια, να είναι θολωτός ή και διογκωμένος σε ένα μόνο σημείο του
- ο σπίλος με μπλε, γκρίζες, κόκκινες ή λευκές περιοχές.
Το μέγεθος, η απουσία ή η παρουσία τριχών είναι λιγότερο ενδεικτικά στοιχεία κακοήθειας ή ατυπίας. Σε κάθε περίπτωση εμφάνισης ενός τέτοιου σπίλου ή αλλαγής της εμφάνισης ενός προυπάρχοντος και εμφάνισης αυτών των χαρακτηριστικών θα πρέπει να συμβουλευτείτε ειδικό.
Οι γονείς, ως κύριο μέλημα θα πρέπει να έχουν τον έλεγχο της έκθεσης του παιδιού στην υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου. Αποτελεί σημαντικό παράγοντα επικινδυνότητας για μελάνωμα και δρα αθροιστικά από την παιδική ηλικία. Θα πρέπει να ξεκινά η αποτελεσματική προστασία των παιδιών από τον ήλιο, από την πρώτη ημέρα ζωής τους! Αξίζει να σημειωθεί πως τα ηλιακά εγκαύματα στην παιδική ηλικία είναι ο σημαντικότερος εξωγενής προδιαθεσικός παράγοντας για μελάνωμα στη ενήλικη ζωή.
Η προστασία θα πρέπει να είναι ακόμη μεγαλύτερη σε παιδιά με ανοιχτόχρωμο τύπο δέρματος (φωτότυπος 1 και 2), σε παιδιά με πολυάριθμους σπίλους (περισσότερους από 50), σε εκείνα που εμφανίζουν στο δέρμα τους γιγαντιαίο συγγενή σπίλο, σε παιδιά που έχουν σύνδρομο δυσπλαστικών σπίλων ή όταν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του δέρματος ή μελανώματος.
Προστασία λοιπόν από τον ήλιο, προσοχή στην εμφάνιση ή την αλλαγή της εμφάνισης στις «ελίτσες» που εμφανίζονται στο δέρμα των παιδιών μας και ελαχιστοποιούμε την πιθανότητα εμφάνισης μελανώματος στην ενήλικη ζωή τους!